โครงเรื่อง ของ พญากง พญาพาน

พญากงได้ครองเมืองกาญจนบุรี (บางสำนวนว่าเป็นเมืองนครชัยศรี) โหรทำนายว่าพระมเหสีของพระองค์จะให้ประสูติพระราชโอรสผู้มีบุญ ได้เป็นใหญ่ในภายหน้า แต่จะเป็นผู้ฆ่าพระราชบิดา เมื่อพระมเหสีให้ประสูติพระกุมาร ขณะที่ข้าราชบริพารได้เอาพานไปรองรับ ทำให้หน้าผากมีรอยแผล พญากงได้สั่งให้นำพระกุมารไปทิ้งตามยถากรรม ยายหอมได้นำไปเลี้ยงโดยตั้งชื่อว่า "พาน" เมื่อเติบใหญ่ได้ฝากไปเรียนที่วัด สมภารวัดผู้เป็นอาจารย์มีความเอ็นดู สอนวิชาจนหมด และได้นำพานไปเข้ารับราชการกับเจ้าเมืองราชบุรี จนเป็นที่โปรดปรานของเจ้าเมืองถึงกับรับเป็นโอรสบุญธรรม ตอนนั้นเมืองราชบุรีซึ่งขึ้นกับเมืองกาญจนบุรี (บางสำนวนว่าเมืองนครชัยศรี) พญาพานเป็นผู้มีฝีมือในการรบชักชวนให้เจ้าเมืองราชบุรีแข็งเมืองยกกองทัพไปรบกับพญากง จนทำยุทธหัตถี พญากงก็ถูกฟันด้วยของ้าวคอขาดตายในที่รบ

พญาพานเข้ายึดเมืองกาญจนบุรี (บางสำนวนว่าเมืองนครชัยศรี) และเอามเหสีพญากงมาเป็นมเหสีตน ในขณะที่เข้าไปหาพระมเหสีของพญากง เทวดาได้แปลงกายเป็นแมวแม่ลูกอ่อนให้ลูกกินนมขวางประตูไว้ แล้วร้องทักเสียก่อน พญาพานจึงได้อธิษฐานว่า ถ้าพระมเหสีเป็นแม่ของตนจริงก็ขอให้มีน้ำนมไหลซึมออกมา ก็มีน้ำนมไหลออกมา จึงได้รู้ความจริงว่าเป็นแม่ลูกกัน พญาพานสำนึกได้ว่าได้ฆ่าพระราชบิดา และโกรธที่ยายหอมปิดบังความจริง จึงได้สั่งให้ฆ่ายายหอม แต่ต่อมาได้สำนักผิดที่ได้ ฆ่าพระราชบิดาและยายหอมผู้มีพระคุณ จึงได้สร้างพระเจดีย์ขนาดใหญ่ สูงชั่วนกเขาเหินตามคำแนะนำของพระอรหันต์ คือ พระปฐมเจดีย์ เพื่อเป็นการล้างบาปที่ฆ่าพระราชบิดา และได้สร้างพระประโทณเจดีย์ เพื่อล้างบาปที่ฆ่ายายหอม